Negatywny wpływ zanieczyszczeń na rozwój dziecka

Zanieczyszczenie środowiska - stan środowiska wynikający z wprowadzania do powietrza, wody lub gruntu, substancji stałych, ciekłych lub gazowych lub energii w takich ilościach i takim składzie, że może to ujemnie wpływać na zdrowie człowieka, przyrodę ożywioną, klimat, glebę, wodę lub powodować inne niekorzystne zmiany.

Zanieczyszczenia środowiska mogą być spowodowane przez źródła naturalne (np. wulkany) lub sztuczne (spowodowane działalnością człowieka), które następują w wyniku nie zamierzonej, ale systematycznej działalności człowieka, polegającej na ciągłej emisji czynników degradujących środowisko lub są następstwem awarii będącej przyczyną nagłego uwolnienia zanieczyszczeń.

Oceny stanu środowiska dokonuje się w odniesieniu do stanu naturalnego bez względu na to, czy jego zmiany są spowodowane przez substancje lub oddziaływania, dla których ustalono poziom stężeń dopuszczalnych.

Zanieczyszczenia środowiska dzielą się na:

  • Zanieczyszczenie powietrza - występowanie w atmosferze różnych substancji w takiej koncentracji i przez tak długi czas, że prowadzi do szkodliwych konsekwencji dla zdrowia lub samopoczucia ludzi, dla organizmów żywych albo do uszkodzeń obiektów nieożywionych (np. przez korozję)
  • Zanieczyszczenia wody - zmiany cech fizycznych, chemicznych i biologicznych, uniemożliwiające wykorzystanie wód do celów pitnych lub gospodarczych
  • Zanieczyszczenia gleby - zmiana cech gleby uniemożliwiająca jej normalne użytkowanie
  • Skażenia promieniotwórcze - to skażenie wody, gleby lub powietrza substancjami promieniotwórczymi, np. uranem powstałe przeważnie podczas awarii elektrowni jądrowej, wybuchu bomby atomowej, itp.
  • Zanieczyszczenie hałasem - to zanieczyszczenie spowodowane dużą emisją hałasu przez urządzenia mechaniczne, np. samoloty, samochody, itp; jest typowe dla środowiska miejskiego
  • Zanieczyszczenie krajobrazu - polega na zmniejszeniu wartości estetycznych otoczenia przez ingerencję człowieka, np. hałdy
  • Zanieczyszczenie światłem - to emisja światła, która przeszkadza przeważnie w żerowaniu zwierzętom
 

Wpływ zanieczyszczenia środowiska na zdrowie człowieka

Określenie ujemnego wpływu zanieczyszczeń środowiska na organizm człowieka jest zagadnieniem bardzo złożonym, zależy bowiem od wielu czynników, jak: wiek, indywidualna odporność organizmu, warunki klimatyczne, stężenie i czas oddziaływania zanieczyszczeń. W celu oceny wpływu zanieczyszczonego powietrza na organizmy prowadzi się badania biologiczne ludzi, zwierząt, roślin oraz badania statystyczne dotyczące występowania chorób. W wyniku badań i obserwacji stwierdzono, że niektóre choroby lub dolegliwości ludzi mogą być związane z oddziaływaniem zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego.

Do schorzeń takich należą:

  • choroby układu oddechowego: zapalenie błony śluzowej jamy nosowej, gardła, oskrzeli, nowotwory płuc
  • zaburzenia centralnego układu nerwowego: bezsenność, bóle głowy, złe samopoczucie
  • choroby oczu, zapalenie spojówek oka
  • reakcje alergiczne ustroju
  • zaburzenia w układzie krążenia, choroby serca

Zanieczyszczenia powietrza mogą dotrzeć wszędzie, jednak największe ich stężenie odnotowuje się w rejonach przemysłowych. Tam też obserwuje się największy ich wpływ na zdrowie ludzi i zwierząt. Związek ten jest jeszcze bardziej widoczny, gdy rozpatruje się go z innymi czynnikami, takimi jak: palenie papierosów, nasłonecznienie, stan psychiczny ludzi itp.

  1. Dwutlenek siarki (SO2) atakuje najczęściej drogi oddechowe i struny głosowe. Po wniknięciu w ściany dróg oddechowych przenika do krwi i dalej do całego organizmu; kumuluje się w ściankach tchawicy i oskrzelach oraz w wątrobie, śledzionie, mózgu i węzłach chłonnych. Duże stężenie SO2 w powietrzu może również prowadzić do zmian w rogówce oka.
  2. Tlenek węgla (CO) powstaje w wyniku niezupełnego spalania węgla. Jest niezwykle groźny, silnie toksyczny. Powoduje ciężkie zatrucia (zaczadzenie), a nawet śmierć organizmu.
  3. Tlenek azotu (NO) ma działania toksyczne. Obniża odporność organizmu na infekcje bakteryjne, działa drażniąco na oczy i drogi oddechowe, jest przyczyną zaburzeń w oddychaniu, powoduje choroby alergiczne (m.in. astmę). Tlenki azotu (NOX) są prekursorami powstających w glebie związków rakotwórczych i mutagennych. W połączeniu z gazowymi węglowodorami tworzą w określonych warunkach atmosferycznych zjawisko smogu, znanego z Los Angeles, Londynu i Meksyku. Tlenki azotu, po utlenieniu w obecności pary wodnej, mają również udział w tworzeniu kwaśnych deszczów i ich niszczącym działaniu.
  4. Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA) powodują ostre i przewlekłe zatrucia. W grupie węglowodorów aromatycznych duże zagrożenie stanowi benzopiren, ze względu na właściwości rakotwórcze.
  5. Metale ciężkie odkładają się w szpiku kostnym, śledzionie i nerkach, uszkadzają układ nerwowy, powodują anemię, zaburzenia snu, agresywność, mogą wywoływać zmiany nowotworowe.
  6. Pyły powodują podrażnienia naskórka i śluzówki. Niebezpieczne są pyty najdrobniejsze o wielkości cząstki do 5 mm, które z łatwością przenikają do organizmu wywołując jego zatrucie, zapalenia górnych dróg oddechowych, pylicę, nowotwory płuc, choroby alergiczne i astmę.

 

Zanieczyszczenie powietrza pogarsza zdolności umysłowe dzieci

 

Dzieci mam, które w ciąży były narażone na wyższy poziom zanieczyszczeń środowiska, mają potem większe trudności z nauką niż ich rówieśnicy – wynika z badań przeprowadzonych przez naukowców z Uniwersytetu Jagiellońskiego we współpracy badaczami z USA. Artykuł na ten temat ukazał się w prestiżowym czasopiśmie „Environmental Health Perspectives”.


Groźne, zwłaszcza dla płodu Jak wyjaśnił PAP kierujący polskim zespołem prof. Wiesław Jędrychowski z Katedry Epidemiologii i Medycyny Zapobiegawczej Collegium Medicum UJ w Krakowie, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA) są produktami ubocznymi procesu niecałkowitego spalania i są wszechobecne w naszym środowisku.

Ich źródłem jest działalność człowieka – to składniki m.in. spalin samochodowych (szczególnie z silników dieslowskich) oraz w dymu tytoniowego. „Dla osób niepalących, które nie spędzają zbyt dużo czasu w obecności palaczy tytoniu lub w atmosferze zanieczyszczonej spalinami samochodowymi, głównym źródłem WWA jest zazwyczaj pożywienie – smażone, pieczone i grillowane produkty żywnościowe” – poinformował prof. Jędrychowski.

Jak przypomniał, w dotychczasowych badaniach zgromadzono wiele dowodów na to, że dzieci są o wiele bardziej niż dorośli podatne na szkodliwy wpływ WWA. „Jednak szczególnie wrażliwy na ich działanie jest szybko rozwijający się płód w łonie matki, tym bardziej, że łożysko wcale go nie chroni przed kontaktem z WWA – związki te z łatwością przekraczają barierę łożyskową, przedostając się z krwi matki” – ocenił specjalista.

Według prof. Jędrychowskiego, WWA wywierają negatywny wpływ na organizm płodu za pośrednictwem swoich metabolitów, powstających w trakcie komórkowych przemian biochemicznych. „Istnieje sporo dowodów na to, że metabolity WWA uszkadzają DNA komórek, a w okresie płodowym systemy naprawy DNA oraz usuwania toksyn są jeszcze niedojrzałe i nie działają tak efektywnie jak u osób dorosłych” – wyjaśnił badacz. Ze względu na niezwykle intensywny wzrost poszczególnych narządów, komórki płodu przechodzą intensywne podziały. Nienaprawione uszkodzenia DNA trafiają zatem do wielu komórek potomnych. Dotyczy to również komórek budujących układ nerwowy.

Doświadczenia na zwierzętach potwierdziły szkodliwy wpływ WWA na rozwój mózgu płodu. Jednak mechanizmy za to odpowiedzialne nie zostały szczegółowo poznane. Wśród najbardziej prawdopodobnych naukowcy wymieniają zakłócenia w systemie hormonalnym, albo blokowanie przez metabolity WWA receptorów ważnych enzymów komórkowych, co może hamować podział komórek, a nawet prowadzić do takiego uszkodzenie DNA, które uruchamia system programowanej śmierci komórek (tj. apoptozę).


U małych dzieci wczesnym i bardzo czułym sygnałem uszkodzenia systemu nerwowego w okresie życia płodowego mogą być zaburzenia rozwoju psychomotorycznego.
 

Brudne powietrze szkodzi mózgowi


Aby ocenić, jak kontakt z WWA w okresie płodowym wpływa na rozwój umysłowy małych dzieci, zespół prof. Jędrychowskiego we współpracy z naukowcami z Uniwersytetu Columbia w Nowym Jorku przeprowadził badania w grupie 214 maluchów urodzonych w latach 2001-2006 w Krakowie przez zdrowe, niepalące kobiety. Przyszłe matki wypełniały w czasie ciąży ankiety i przez 48 godzin nosiły na plecach analizator składu powietrza, co posłużyło do oceny ekspozycji płodów na WWA. Podczas porodu od kobiet pobrano próbki krwi do analizy.

Gdy maluchy osiągnęły 5 lat, poddano je testowi oceniającemu rozwój umysłowy – m.in. zdolność rozumowania. Wykorzystano w tym celu Test Matryc Kolorowych Ravena. „Jest on stosowany od ponad 50. lat na całym świecie dla oceny zdolności edukacyjnych dzieci. Zastosowana wersja testu jest od dość dawna stosowana także w Polsce i została wystandaryzowana w odpowiedniej populacji dzieci w naszym kraju. Obecnie uważa się, że wyniki tego testu wykonane w wieku przedszkolnym korelują dobrze z późniejszymi osiągnięciami dziecka w nauce w szkole” – wyjaśnił prof. Jędrychowski.

W analizie, za niskie stężenia WWA naukowcy przyjęli te, które nie przekraczały 17,96 nanogramów na metr sześcienny (ng/m3), a za wysokie – stężenia powyżej tego poziomu. Uwzględnili też inne czynniki, które mogą mieć wpływ na rozwój układu nerwowego dziecka, jak czas trwania i przebieg ciąży, bierne wdychanie dymu tytoniowego przez matkę, ekspozycja na związki ołowiu i rtęci, sytuacja społeczno-ekonomiczna rodziny dziecka, jego płeć, liczba starszego rodzeństwa, a także inteligencja matki.


Okazało się, że dzieci, które w życiu płodowym były narażone na wyższe stężenia WWA, uzyskiwały gorsze wyniki w teście oceniającym ich zdolność uczenia się w porównaniu z rówieśnikami, którzy z kolei  mieli kontakt z niższymi stężeniami tych związków. Różnicę tę można orientacyjnie porównać do spadku o 3,8 punktów na skali ilorazu inteligencji.

„Bardzo podobny efekt związany z ekspozycją na WWA obserwowano w równolegle prowadzonych badaniach w populacji dzieci nowojorskich” – poinformował prof. Jędrychowski.

Zdaniem autorów pracy, wyniki te sugerują, że ekspozycja w życiu płodowym na WWA z powietrza negatywnie wpływa na rozwój zdolności umysłowych dzieci do 5 roku życia.

Według prof. Jędrychowskiego, różnica zaobserwowana między dziećmi, jakkolwiek statystycznie istotna, nie jest duża. „Nie wiemy na razie, w jakiej mierze obserwowane skutki ekspozycji są odwracalne, a w jakiej mierze determinują dalszy rozwój poznawczy dzieci” – zaznaczył badacz.


Specjalista liczy jednak, że dalsze badania w krakowskiej grupie dzieci pozwolą wyjaśnić, czy zaobserwowana różnica zdolności edukacyjnych w wieku 5 lat będzie się utrzymywała także w wieku szkolnym i warunkowała ich przyszłe osiągnięcia w nauce. W tym celu dzieci będą miały co roku wykonywane odpowiednie testy rozwojowe.


„Badania te są finansowane przez stronę amerykańską. Obecnie mamy zapewnione fundusze na najbliższe 2 lata, ale naszą intencją jest przedłużenie okresu obserwacji” – podsumował prof. Jędrychowski.  (Źródło: PAP - Nauka w Polsce, Joanna Morga)

 

Zanieczyszczenia środowiska mają istotny wpływ na nasze zdrowie. Powstają ciągle nowe zagrożenia związane np. z rozwojem i zmianami w przemyśle, technologią rolnictwa i produkcji żywności, zanieczyszczeniem wody i powietrza, wszelkiego rodzaju radiacjami, zmianami wywołanymi przez działania człowieka w obrębie lokalnych biosystemów czy też wreszcie zmianą trybu życia (w tym sposobów spędzania czasu) z uwagi na rozwój techniki. Intensywny rozwój nauk przyrodniczych, chemicznych i biologicznych powoduje powstawanie nowych substancji i środków chemicznych, ulepszaczy lub konserwantów czy też wreszcie szczepów bakterii i wirusów (np. co roku mamy nową mutację wirusa grypy z którym nauka stara się walczyć), które odgrywają niebagatelną przecież rolę w naszej codzienności.  Opisane zmiany odbywają się oczywiście stopniowo i to co dla nas dziś jest oczywiste jeszcze stosunkowo niedawno stanowiło zagadnienie zupełnie nieznane. Badania prowadzone pokazują co jakiś czas, które z powszechnych nawyków ludzkich, uważanych dotychczas za obojętne są w myśl odkryć w gruncie rzeczy szkodliwymi. Te ciągłe zmiany wymuszają korekty myśli pedagogicznej i ewolucję programów nauczania na wszystkich szczeblach działań dydaktycznych w zakresie oddziaływań prozdrowotnych. Wykształcanie koniecznych nawyków i przyzwyczajeń związanych z dbaniem o stan swojego zdrowia należy rozpocząć jak najwcześniej, a przecież pierwszym etapem edukacji na którym dziecko styka się z uporządkowanymi i fachowymi, w pełni skoordynowanymi działaniami wychowawczo - pedagogicznymi jest przedszkole. To tutaj właśnie należy rozpocząć kształtowanie świadomości dziecka co do konieczności dbania o swoją zdrowotność, a przede wszystkim rozwijanie i utrwalanie pożądanych nawyków. Formy działań, treść i sposób dokonywania przekazu, sposoby stymulacji odpowiednich zachowań muszą być oczywiście ściśle dostosowane do specyficznych, stale zmieniających się możliwości i upodobań dziecka. Ważne jest aby działania odbywały się w sposób planowy i co równie ważna systematyczny.

 

Bibliografia: