Potocznie dyscyplina jest synonimem "karania". Zgodnie z tym pojęciem, o dyscyplinie mówi się tylko wtedy gdy dziecko narusza zasady i przepisy ustalone przez rodziców lub nauczycieli. Celem dyscypliny jest nadanie takiego kształtu postępowaniu, aby było zgodne z rolą wyznaczoną przez grupę kulturową. Dyscyplina zapewnia dzieciom poczucie bezpieczeństwa, pomaga uniknąć częstego odczuwania poczucia winy i wstydu z powodu złego zachowania. Dzięki dyscyplinie dzieci uczą się zachowywać w sposób zapewniający otrzymanie pochwały, co interpretują jako oznaki miłości i akceptacji. Dyscyplina pełni funkcję motywacji wzmacniającej własne "ja", pomaga dzieciom w rozwinięciu sumienia-owego wewnętrznego głosu, który kieruje nimi przy podejmowaniu decyzji i kontrolowaniu własnego postępowania. Można powiedzieć, że dyscyplina jest metodą stosowaną przez społeczeństwo, aby nauczyć dziecko postępowania moralnego aprobowanego przez grupę. Rodzice i nauczyciele są przewodnikami, a dziecko jest uczniem, który uczy się od nich, jak żyć, żeby być użytecznym i szczęśliwym.
Elementy dyscypliny:
1. Zasady są określonymi wzorcami postępowania, ich celem jest dostarczenie dzieciom wskazówek, jak zachowywać się w jakiejś konkretnej sytuacji, by zdobyć aprobatę.
2. Kary (słowo kara pochodzi od łacińskiego czasownika, punire) oznacza nakładanie kary na kogoś za błąd, obrazę przez zemstę lub w odwet za te czyny. Gdy dzieci zrozumieją znaczenie słów, aby pojąć zasady, wyjaśnianie słowne powinno zastąpić karę.
Istotne elementy właściwej kary:
- kara musi być odpowiednia do wykroczenia i powinna nastąpić szybko po wykroczeniu,
- stosowana kara musi być konsekwentna,
- każda forma kary powinna być bezosobowa,
- karze musi towarzyszyć wyjaśnienie jej przyczyn,
- musi prowadzić do wyrzutów sumienia,
- kara nie powinna upokarzać dziecka.
3. Nagrody - termin nagroda oznacza każdą formę uznania za jakieś osiągnięcia. Nagrody pełnią rolę pozytywną - motywującą dzieci do robienia tego, co uważa się za pożądane- podczas gdy kara jest głównie negatywna - powstrzymująca dzieci od angażowania się w czyny społecznie dezaprobowane.
Konsekwencja - oznacza pewien stopień jednolitości lub stałości, dążenie do zachowania jednolitości. Jeżeli na przykład dzieci są karane jednego dnia za czyn, który następnego dnia przejdzie nie zauważony, nie będą wiedziały co jest dobre, a co złe. Jeśli jakiś czyn jest nagradzany jednego dnia, a następnego pozostaje bez nagrody, wartość nagrody jako czynnika wzmacniającego zanika. Jeżeli matka wprowadza jedną zasadę dla jakiegoś określonego czynu, ojciec inną, a babcia lub opiekunka jeszcze inną, jak można od dziecka oczekiwać, że nauczy się, co jest dobre, a co złe?
Warto zapamiętać !
1. Celem wszelkiej dyscypliny jest kształtowanie zachowań dziecka według wzorów społecznie aprobowanych, nie ma jednak powszechnej zgodności co do tego, jaka dyscyplina jest najlepsza dla osiągnięcia tego celu.
2. Niezależnie od typu stosowanej dyscypliny, obejmuje ona cztery istotne elementy: zasady jako wytyczne postępowania; konsekwencję w stosowaniu zasad jako wytycznych i w stosowaniu metod umożliwiających uczenie się i przestrzeganie owych zasad; karanie za umyślne łamanie zasad; nagradzanie prób dziecka, aby kształtować swe zachowanie zgodnie z aprobowanymi wytycznymi.
3. Zasady służą za podstawę pojęć moralnych, a pojęcia moralne z kolei służą za podstawę norm moralnych, kierujących postępowaniem dziecka.
4. Kara pełni trzy ważne role w rozwoju moralnym: powstrzymuje od powtórzenia zachowania społecznie niepożądanego; mówi dzieciom co grupa społeczna będzie, a czego nie będzie tolerowała.
5. Nagrody są formą uznania dla osiągnięć, a przekupywanie stanowi obietnicę nagrody, mającą skłonić do dobrego zachowania. Nagrody są dobrymi formami zachęty, natomiast przekupywanie traci swą skuteczność, jeżeli nie będzie stale wzrastało.
6. Jeżeli dyscyplina ma doprowadzić do wewnętrznej kontroli, co jest jej celem, należy przestrzegać konsekwencji w stosowaniu zasad, w karaniu i w nagradzaniu.
7. Obecnie stosowane są powszechnie trzy typy dyscypliny: autorytarna, demokratyczna i permisywna. Istnieją dowody na to, że dyscyplina demokratyczna daje lepsze wyniki niż dyscyplina autorytarna bądź permisywna.
8. Przy ocenie dyscypliny można posłużyć się trzema kryteriami: jej wpływem na postępowanie dziecka, wpływem na postawę dziecka wobec osób mających autorytet i wobec stosowanej metody zapewniania karności oraz wpływem na osobowość dziecka.
9. Rozwojowi moralnemu powszechnie zagrażają: przekonanie, że dyscyplina i kara są synonimami; trudności w uczeniu się pojęć moralnych; brak konsekwentnej dyscypliny; przekupywanie.
Warto zastanowić się nad tym, jaką dyscyplinę stosujemy w swoim domu, czy umiemy swoje dzieci nagrodzić za dobre postępowanie i ukarać, jeżeli zaistnieje taka potrzeba. Wielu rodziców uważa, że nagrody nie są konieczne, ponieważ dzieci powinny zachowywać się w sposób społecznie aprobowany, nie otrzymując za to żadnej nagrody. Stwierdzono jednak, że gdy stosuje się metody pozytywne, np. pochwałę, zachętę lub zrównoważoną krytykę, pożądane reakcje przeważają nad niepożądanymi w stosunku 46:1 Stosowana nagroda musi być zawsze odpowiednia do poziomu rozwoju dzieci. W przeciwnym razie straci swoją skuteczność.
Najprostszą i najbardziej skuteczną nagrodą jest uznanie społeczne. Uwagi typu: "Bardzo dobrze sprzątnąłeś swoje zabawki", "Nie mogłabym lepiej od ciebie poustawiać samochodów", można zawsze powiązać z dobrze wykonaną przez dziecko pracą. Aby jednak nagroda była jak najbardziej skuteczna, trzeba ją stosować w sposób rozsądny, a nie tylko wtedy, gdy dorosłemu zdarzy się być w miłym nastroju. Nagrody sygnalizują dzieciom, że ich zachowanie odpowiada oczekiwaniom społecznym i motywują do powtórzenia postępowania społecznie aprobowanego.
Bibliografia:
Elizabeth B. Hurlock " Rozwój dziecka" tom I/II, wyd. PWN Warszawa 1985r.